Digitale geletterdheid – met dank aan de wetenschap

Nuttig? Ja. En nee.

• Nee, als je denkt dat ‘geïnformeerd door bewijs’ betekent dat de wetenschap wel zal aanwijzen wat werkt. Dat er kant-en-klare aanpakken bestaan die bewezen effectief zijn. Die zijn er namelijk nauwelijks. Technologie verandert snel, contexten verschillen, en onderzoek haalt de praktijk vaak niet in.
• Ja, als je evidence-informed werken opvat zoals het bedoeld is: als een manier van handelen waarin je kennis uit onderzoek combineert met praktijkkennis. En waarin je als leraar of school ruimte houdt voor professionele afwegingen.

Zoals het Platform Samen Onderzoeken het formuleert:

‘Scholen en leraren werken evidence-informed als zij hun onderwijs verbeteren op basis van kennis uit (praktijk)onderzoek en kennis over de praktijk. Met name het gebruik van praktijkkennis is tekenend voor evidence-informed werken.’

Beïnvloedbare voorwaarden

Juist bij digitale geletterdheid is deze manier van kijken nodig. Er is geen vast recept. Maar er zijn wél inzichten die richting geven.

Onderwijswetenschapper Anneke Smits zit als lector onderwijsinnovatie en ict aan Hogeschool Windesheim met de neus in de wetenschappelijke papers én ze loopt veelvuldig rond op scholen. Op Onderwijskennis.nl van NRO benoemt ze vier beïnvloedbare voorwaarden. Het zijn factoren waarop scholen daadwerkelijk invloed hebben – en die houvast kunnen bieden bij het vormgeven van onderwijs in digitale geletterdheid.

1. Gebruik lezen als fundament

Lezen vormt de basis. Niet even scannen op een scherm, maar diep lezen. En dat gaat het best op papier. Leeservaring en leesmotivatie zijn bepalend voor hoe leerlingen zich digitaal staande houden. Digitale geletterdheid begint bij lettergeletterdheid.

2. Werk aan ict-motivatie en leeroriëntatie

Veel digitale ontwikkeling vindt buiten school plaats. Juist daarom is het belangrijk dat leerlingen op school zelfvertrouwen en motivatie opbouwen. Dagelijks kort oefenen met zoeken – vanuit échte leervragen – blijkt kansrijk. Niet ‘zoeken om het zoeken’, maar zoeken om iets te willen weten.

3. Ga kritisch om met ict op school

Veel algemeen ICT-gebruik op school blijkt een negatief effect te hebben op leesvaardigheid. Maar dat is niet het hele verhaal. Samen zoeken naar informatie rondom een vakinhoudelijke vraag kan juist wél werken. Het hangt af van het doel, de inhoud, de manier waarop. Kritiek betekent hier: kijken wat werkt, voor wie, wanneer.

4. Maak ruimte voor pedagogische relaties

Digitale geletterdheid komt tot bloei in een pedagogisch rijke omgeving. Niet via vaste routines, maar in het gesprek. Leraren die luisteren, vragen stellen, en zich openstellen voor wat leerlingen bezighoudt, leggen de basis voor vertrouwen. En dus voor digitale geletterdheid als gezamenlijke zoektocht. Geen trucje, maar een ontmoeting.

Tot slot

Anneke Smits is ook de eerste onderzoeker in de reeks wetenschapscolleges van het Expertisepunt digitale geletterdheid. Als moderator mocht ik haar gedurende het college vragen stellen. Wat schetste mijn verbazing toen ik mijn eigen kinderboek op een slide met een serie kinderboeken zag staan. ‘Deze boeken hebben digitale technologie als thema en zijn uitermate geschikt om in de klas uit voor te lezen.’

Dus ‘evidence-informed’ kan ik zeggen: het kinderboek ‘Geh@ckt’ van Remco Pijpers, goedgekeurd door de wetenschap!