Eindelijk! Onderwijs in digitale geletterdheid voor alle kinderen

Toen ik in de herfst van 2022 samen met het kerndoelenteam de conceptkerndoelen voor digitale geletterdheid ging ontwikkelen, was mijn eerste reactie, diep vanuit mijn buik, een overweldigend: eindelijk!
Eindelijk gaan ook de Nederlandse leerlingen onderwijs in digitale geletterdheid krijgen, of beter gezegd: alle leerlingen. Leerlingen zijn straks niet meer afhankelijk van toeval. Ze zitten niet toevallig op een school dat het belang ervan inziet en dat de gelegenheid heeft om het aan te bieden.

Ontelbare uitdagingen

Mijn enthousiasme werd gauw aangevuld met zwoegen. Hoe moest dat, conceptkerndoelen ontwikkelen voor een leergebied waar er internationaal gezien geen consensus is over de inhoud? We moesten rekening houden met ontelbare uitdagingen. Denk aan kansengelijkheid, de hedendaagse relatie tussen mens en machine, data over ons allemaal als handelswaar, leven dat zich grotendeels online afspeelt, AI, beroepsleven, privacy, en de invloed op onze gezondheid, welbevinden en sociaal welzijn.
En ook: het moet passen in de Nederlandse maatschappelijke en onderwijscontext, niet te veel en niet te weinig, aansluitend op andere leergebieden en op het onderwijs in de bovenbouw vo; kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming, in balans, wel voldoende om de basis van het leergebied goed neer te zetten, en ook nog toekomstbestendig. Het kerndoelenteam werd duizelig.

Ontelbaar veel post-its

Hoe moest dat, inderdaad? We gingen acht keer met het hele team twee dagen naar een hotel: ruime vergaderkamers, lekker eten, fijn wandelen, allerlei Nederlandse en buitenlandse curricula en raamwerken raadplegen, veel post-its gebruiken, stevige discussies met elkaar voeren, visie op het leergebied formuleren, externe experts raadplegen, post-its weggooien en opnieuw beginnen, uitgangspunten formuleren, huilen en juichen over feedback van interne monitoring van SLO, nieuwe doos met post-its aanbreken, conceptkerndoelen formuleren en een baby van een van de teamleden op de wereld verwelkomen.
Er kwam drie maanden blessuretijd bij, we ervaarden steeds vaker momenten van helderheid. Er kwam nog een teambaby! En er volgde weer een ronde met de advieskring, nog meer finetunen – en toen hadden we onze conceptkerndoelen digitale geletterdheid op de wereld gezet.

Eindelijk!

Na vastlegging in de wet gaan ook de Nederlandse leerlingen onderwijs in digitale geletterdheid krijgen. Met deze conceptkerndoelen stellen we hen in staat om zich te ontwikkelen tot bekwame, actieve en verantwoordelijke burgers in onze digitale samenleving. Leerlingen hebben straks basiskennis van digitale technologie, ze kunnen effectief digitaal communiceren en creatief zijn, van perspectief wisselen en verantwoordelijkheid nemen voor hun (digitaal) gedrag.
De leraren gaan daar uiteraard een cruciale rol in spelen. En als een richtinggevend geheugensteuntje kunnen ze steeds de vijf uitgangspunten van het leergebied digitale geletterdheid gebruiken die onze visie op het leergebied belichamen.

Het eerste uitgangspunt richt zich op specifieke kennis en vaardigheden. Immers, gebruikers moeten het instrumentarium hebben om bewust en op een veilige manier te kunnen handelen en zelfredzaam te opereren.

Het tweede uitgangspunt richt zich op de mogelijkheden tot expressie en creatief ontwerpen. Een verslag schrijven, een filmpje maken of een interactieve kunstinstallatie programmeren? Voor de ontwikkeling van leerlingen als persoon is het belangrijk dat zij hun gevoelens en ideeën kunnen uitdrukken en desgewenst kunnen delen met anderen.

Het derde uitgangspunt richt zich op de beschouwelijke component. Vanuit sociaal-cultureel perspectief kijken de leerlingen naar de wisselwerking tussen digitale technologie en digitale media, het individu en de samenleving. Hoe beïnvloedt het gebruik van digitale technologieën en digitale media onze gezondheid en welzijn? Hoe gaan we met elkaar om in de gedigitaliseerde wereld? Welke kansen en bedreigingen zien we voor onze toekomst? En wellicht het belangrijkste: hoe willen we daar invloed op uitoefenen? De leerlingen worden uitgedaagd om over dergelijke kwesties na te denken en standpunten in te nemen.

Deze drie uitgangspunten hebben we gebruikt om de conceptkerndoelen te ordenen. De overige twee uitgangspunten lopen als een rode draad door het hele leergebied: de relatie tussen mens en digitale technologie is wederkerig – ‘we shape our tools and our tools shape us’. En ten slotte: digitale geletterdheid is verweven met andere leergebieden.
Met deze vijf uitgangspunten als leidraad, dienen de conceptkerndoelen als een richtinggevend hulpmiddel. Samen kunnen we onze visie op digitale geletterdheid voor leerlingen in Nederland eindelijk waarmaken. De po- en vo-scholen kunnen alvast deze conceptkerndoelen in de praktijk beproeven – meer hierover is te lezen op de website van Actualisatie kerndoelen.

Nataša Grgurina, curriculumexpert digitale geletterdheid SLO, geeft in een video een korte inleiding op de kern van het leergebied digitale geletterdheid en de conceptkerndoelen. Bekijk hier het filmpje.